وقتی بلد نیستیم دعا کنیم، با دعای اشتباهی خودمان را در معرض مشکلات قرار می‌دهیم که ممکن است سرنوشتمان دگرگون شود. باید برای دعا کردن از اهلبیت تبعیت کنیم و راه آنها را دنبال کنیم؛ تا بتوانیم از اکسیر دعا بهرمند شویم.

مفهوم ‏شناسی عافیت

   حضرت امام خامنه‌‏ای: «عافیت که در روایات آمده آن چیزی نیست که ما در عُرف خودمان از آن تعبیر به عافیت‏‌طلبی می‏‌کنیم، که انسان در کنجی خزیده و در میدان جهاد وارد نشده با وظائف بزرگِ زندگی مواجه نگردد. بلکه مراد، عافیت در اعتقاد و عمل و محفوظ ماندن از وساوس شیطانی و نفسانی است. انسان در میدان جنگ هم باید از پروردگار طلب عافیت کند، یعنی از او بخواهد که دچار شک و ترس و تزلزل نشود. امام سجاد (علیه السلام) در دعای بیست‏ و سوم صحیفه سجادیه به ابعاد مختلف عافیت، اشاره کرده و آن را از پروردگار طلب نموده‏‌اند»(27/ 10/ 1378).

شخصی از محضر پیامبر خدا صلی‏‌الله‏‌علیه‌وآله پرسید: اگر من شب قدر را درک کردم، از خدای خود چه بخواهم؟ حضرت فرمودند: عافیت بخواه!(قِیلَ لِلنَّبِیِّ صلی‌‏الله‏‌علیه‏‌وآله: إِنْ أَنَا أَدْرَكْتُ لَیْلَةَ الْقَدْرِ فَمَا أَسْأَلُ رَبِّی؟ قَالَ: الْعَافِیَة!(مستدرك الوسائل/ ج7/ ص458)). این حدیث، مبنا و انگیزه‏‌ای است برای تحقیقی هرچند اجمالی در مفهوم و ماهیت عافیت در فرهنگ اسلامی  است.

جایگاه عافیت در فرهنگ اسلامی

(1) در روایت آمده است: شخصی از محضر پیامبر خدا صلى الله علیه و آله درباره بهترین دعا سؤال نمود و حضرت در پاسخ فرمودند: اینكه از پروردگارت عفو و عافیت در دنیا و آخرت را طلب كنى(تَسألُ رَبَّكَ العَفوَ و العافِیَةَ فی الدّنیا و الآخِرَةِ). روز دوم همان شخص آمد و دوباره پرسید: «یَا رَسُولَ اللّهِ! أیُّ الدُّعاءِ أفضلُ؟» و حضرت همان جواب دیروزی را فرمودند. این سؤال و جواب تا روز چهارم هم تکرار شد. در مرتبه چهارم وقتی آن فرد سؤال کرد: «یَا رَسُولَ اللّهِ! أیُّ الدُّعاءِ أفضلُ؟» حضرت فرمودند: «تَسألُ رَبَّكَ العَفوَ و العافِیَةَ فی الدّنیا و الآخِرَةِ؛ فإنَّكَ إذا اُعطیتَهُما فی الدنیا ثُمَّ أعطیتَهُما فی الآخِرَةِ فقَد أفلَحتَ»(میزان الحكمه/ ج7/ ص477). لذا در فرمایش دیگری می‌‏فرمایند: «از خدای متعال چیزى خواسته نشده است كه نزد او محبوبتر از عافیت باشد»(مَا سُئِلَ اللهُ شَیْئاً أحَبَّ إلَیْهِ مِنْ أنْ یُسْألَ الْعَافِیَةَ(همان)).

(2)در دیگر روایات نیز، عافیت از بزرگ‏ترین و ارزشمندترین مواهب الهی معرفی شده است: «لَا نِعْمَةَ كَالْعَافِیَةِ‏»(تحف العقول/ ص286)؛ «بِالْعَافِیَةِ تُوجَدُ لَذَّةُ الْحَیَاةِ»(غرر الحكم/ 4207).

(3) عافیت در سیره اولیاء الله

   علاوه بر روایات، در سیره حضرات معصومین علیهم السلام نیز، می‏‌بینیم عافیت از موضوعات محوری در فرهنگ دینی است. امیرالمؤمنین(علیه‌‏السلام) نتیجه شیرین عدالت‏ ورزی و استقرار عدات اجتماعی در حکومت خویش را، عافیت معرفی می‏‌فرماید. «أَلْبَسْتُكُمُ الْعَافِیَةَ مِنْ عَدْلِی».(نهج البلاغة/خطبه86)- از عدل خود، لباس عافیت بر شما پوشاندم- یعنی عافیت در سایه عدالت است و من عملا عدالت را در میان شما رواج دادم.

(4) حضرت سید الشهداء(علیه‏‌السلام) در دعای عرفه از خداوند چنین می‏‌خواهند: «اللّهُمَّ… عَافِنِی فِی بَدَنِی وَ دِینِی».

(5)امام سجاد علیه السلام مردی را دیدند كه در حال طواف كعبه می‌گوید: «خدایا به من صبر عطا فرما». حضرت دست بر شانه آن مرد گذاشتند و فرمودند: چرا از خدا بلا و گرفتاری طلب می‏‌كنی؟ از خدا عافیت بخواه و چنین بگو: «اللّهُمَّ إنّی أسألُكَ العافِیَةَ، و الشُّكرَ عَلَى العافِیَةِ»(بحار الانوار/ ج95/ ص285).

(6)امام رضا علیه السلام: یوسف علیه السلام در زندان به درگاه الهی شكوه كرد و گفت: خدایا چرا من سزاوار زندان شدم؟ فرمود: تو خود زندان را انتخاب كردی و گفتی «رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا یَدْعُونَنی‏ إِلَیْهِ»(یوسف: 33) چرا نگفتی: «رَبِّ العَافِیَةُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا یَدْعُونَنی‏ إِلَیْهِ»؟(تفسیر القمّی/ ج1/ ص354).

(7) پیامبر صلی‌‏الله‌‏علیه‏‌وآله: به لقمان حکیم ندایی الهی رسید: آیا مى‏‌خواهى خداوند تو را خلیفه در زمین قرار دهد كه در میان مردم به حق قضاوت كنى؟ لقمان در پاسخ گفت: اگر پروردگارم مرا مخیر كند، راه عافیت را مى‏‌پذیرم «قَبِلْتُ الْعَافِیَةَ». ولى اگر فرمان دهد، فرمانش را به جان پذیرا مى‌‏شوم، زیرا مى‏‌دانم اگر چنین مسئولیتى بر دوش من بگذارد حتما مرا كمك مى‏‌كند و از لغزش‏ها نگه مى‌‏دارد؛ از این جهت: «فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْحِكْمَةَ فَغَشَّاهُ بِهَا مِنْ قَرْنِهِ إِلَى قَدَمِهِ». روزی داود نبی(علیه‏‌السلام) به او فرمود: خوشا به حالت‏ای لقمان، به تو حكمت داده شده و بلا و گرفتاری از تو دور شده است(مجمع البیان/ ج8/ ص494)؛ «وَ فِی حِكْمَةِ آلِ دَاوُدَ: اَلْعَافِیَةُ اَلْمُلْكُ اَلْخَفِیُّ»(بحار الأنوار/ ج۷۸/ ص۱۷۳).

(8) پیامبر خدا صلى الله علیه و آله خطاب به مردى كه از شدت ضعف مانند جوجه پركنده‏اى شده بود(كَأنَّهُ فَرخٌ مَنتوفٌ مِنَ الجَهدِ) فرمودند: از خدا چه خواسته‏‌اى؟ عرض كرد: من در دعا مى‌‏گفته‌‏ام: خدایا! كیفرى كه در آخرت مى‏‌خواهى به من بدهى، در همین دنیا بده. پیامبر صلى الله علیه و آله به او فرمود: چرا نگفتى: «اللّهُمَّ آتِنا فی الدّنیا حَسَنَةً و فی الآخِرَةِ حَسَنَةً و قِنا عَذابَ النّارِ»؟ سپس رسول خدا صلى الله علیه و آله براى بهبودى آن مرد دعا كرد و خداوند او را شفا داد.(میزان الحكمه/ ج7/ ص477)

(9) به همین دلیل هم در تعقیبات نماز صبح آمده است که صد مرتبه بگوییم‏: «أَسْأَلُ اللَّهَ الْعَافِیَة» و هم در تعقیبات مشتركه نماز وارد شده که این دعا را سه مرتبه بخوانیم‏: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ الْعَفْوَ وَ الْعَافِیَةَ وَ الْمُعَافَاةَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَة».