درس‏‌هایى از سیره فرهنگى و اقتصادى امام عسكرى(ع) براى جامعه امروز
با نگاهى به مواعظ و توصیه‏‌ها و نیز شیوه عملى و رفتارى امام عسكرى(ع)، مى‌‏توان سیره عملى و الگویى مبتنى بر مبانى فرهنگى و ارزشى براى جامعه امروز اتخاذ و به‏‌صورتى برنامه‌‏ریزى شده و مدون آن‏را عملى و اجرایى نمود؛ چراكه آن حضرت توانست با وجود فشارها و مشكلات طاقت‏ فرسا در مدت امامت خود، فرهنگ دینى را تبلیغ و از حیث اقتصادى شیعیان را یارى كند. در این ‏رابطه مى‌‏توان به موارد ذیل به‏ عنوان نمونه اشاره نمود:
۱. عمل به اصل امر به معروف و نهى از منكر
امام عسكرى(ع) در سیره عملى خود به اجراى این اصل متعالى قرآنى پایبند بودند و در موارد لزوم به شكل صحیحى از آن بهره مى‌‏بردند. ازجمله این موارد نامه‌‏اى است كه آن حضرت به «اسحاق بن اسماعیل نیشابورى» مرقوم فرمودند و او و دیگران را هشدار داده و با صراحت آنان را درباره عواقب سخت كارشان بیدار نمودند.
در متن این نامه آمده است: «پس از درگذشت امام پیشین(ع) و بعد از فرستاده دوم من و آنچه از شما به او رسید، خداوند به‏ سبب آمدنش پیش شما، وى را كرامت و عزت عطا كرد و پس از آن‏كه «ابراهیم بن عبده» را بر شما گماردم و نامه‌‏اى هم به‌‏وسیله محمد بن موسى نیشابورى براى شما نوشتم، راه غفلت را پیمودید. در هر حال، باید از خداوند كمك خواست. مبادا درباره خدا كوتاهى كنید و از زیانكاران باشید! از رحمت خدا به دور باد كسى‏كه از اطاعت خدا رو گرداند و پندها و موعظه‏هاى اولیاى خدا را نپذیرد. به راستى خداوند شما را به اطاعت خود و اطاعت پیامبر و اطاعت اولوالامر فرمان داده است.اى اسحاق! خداوند تو و خاندانت را مشمول رحمتش كند اگر سنگ‏هاى سخت و استوار برخى از محتواى این نامه را مى‏‌فهمیدند، از ترس و بیم خداوند متلاشى مى‏شدند و به طاعت خدا در مى‏آمدند و هرچه مى‏‌خواهید بكنید، به زودى خدا و پیامبر و مؤمنان عمل شما را خواهند دید و آنگاه سر و كارتان با خداى داناى نهان و آشكار است.» (تحف العقول، ص‏۴۸۵)
هم‏چنین آن حضرت به رعایت حقوق برادران دینى و فروتنى در برابر آنان توجه داشته و مى‌‏فرمایند: «كسى‌‏كه به حقوق برادران خود آشناتر باشد، براى اداى آن حقوق بیشتر تلاش مى‏‌كند و منزلتش نزد خدا بالاتر است. هركه در دنیا براى برادران خود فروتنى كند، در پیشگاه خداوند از صدیقان محسوب مى‏‌شود.»
۲. ترویج فرهنگ صرفه‏ جویى و پرهیز از اسراف‏
ترویج فرهنگ صرفه‏ جویى یكى از نمودارهاى اقتصادى سیره امام است كه ایشان اعتقاد داشتند برنامه‏ ریزى درست در زندگى موجب رشد اقتصادى بوده و از زیرساخت‏‌هاى توسعه اجتماعى و بالندگى اقتصادى یك جامعه محسوب مى‏‌شود. در سیره امام حسن عسكرى(ع) در این باره نكات قابل توجهى وجود دارد كه نمونه‌‏اى از آن ماجرایى است كه «محمد بن حمزه سرورى» آن‏را نقل مى‏كند و مى‏گوید: توسط ابوهاشم جعفرى نامه‏اى به محضر امام عسكرى(ع) نوشته و درخواست كردم كه آن حضرت دعا كند تا خداوند متعال در زندگى من گشایشى ایجاد بفرماید. هنگامى جواب را توسط ابوهاشم دریافت كردم، آن حضرت نوشته بود: «پسر عمویت یحیى بن حمزه از دنیا رفت و مبلغ صد هزار درهم ارث باقى گذاشت و این درهم‏‌ها به ارث به تو مى‌‏رسد، پس خدا را سپاسگزارى كن و بر تو باد به میانه‌‏روى؛ از اسراف بپرهیز كه اسراف از رفتارهاى شیطانى است».
بعد از چند روزى، پیكى از شهر حران آمده و اسنادى را مربوط به دارایى پسر عمویم به من تحویل داد. من با خواندن نامه‏‌اى كه بین آن اسناد وجود داشت، متوجه شدم كه پسرعمویم یحیى بن حمزه همان روزى فوت كرده است كه امام آن خبر را به من داد. به این ترتیب از تنگدستى و فقر رهایى یافته و بعد از اداى حقوق الهى و احسان به برادرهاى دینى‌‏ام، طبق دستور امام زندگى خود را بر اساس میانه‏ روى تنظیم نموده و از اسراف و ولخرجى پرهیز نمودم و به این ترتیب زندگى‏‌ام سامان یافت. درحالیكه در گذشته فردى مبذّر و اسراف كار بودم.» (كشف الغمه فى معرفه الأئمه، ج‏۲، ص‏۴۲۴)
۳. برنامه ‏ریزى صحیح در جهت حفظ بیت ‏المال و كنترل امور اقتصادى‏
از دیگر درس‏‌هاى سیره عملى امام عسكرى(ع) در بحث اقتصادى، توجه به حفظ و نگهدارى اموال مسلمانان و بیم از تباه شدن و از بین رفتن آن‏ها و هزینه كرد آن در مسیر درست و مناسب است. آن حضرت به‏ دلیل توجهى كه به این موضوع داشتند، باوجود شرایط سخت سیاسى و اجتماعى، در بیشتر مناطق شیعه ‏نشین، براى دریافت حقوق شرعى از مردم و صرف آن‏ها در مسیر درست خود، نمایندگان و وكلایى تعیین فرموده بودند تا شیعیان براى حلّ مشكلات شرعى و اجتماعى خود به آن‏ها مراجعه كنند. آن بزرگوار به كارها و امور آن‏ها رسیدگى كرده و آنان را زیرنظر داشتند و با مكاتبه آن‏ها را حمایت و هدایت مى‏كردند. علاوه بر این نیز خود با پیشه نمودن زندگى زاهدانه كه مى‏‌توان آن حضرت را زاهدترین فرد زمان خود یافت، همگان را به عدم تبعیت از الگوهاى رفتارى نادرست تشویق نمو و حتى با كار و تلاش بسیار، عموم را به اهمیت كار و تلاش و فعالیت اقتصادى آگاهى مى‌‏دادند چنان‏كه به نقل تاریخ مى‏‌توان آن حضرت را از فعّالترین افراد جامعه خود عنوان كرد. (ابن شهرآشوب، مناقب آل ابى طالب، ج‏۴، ۳۲۸)