ظرفیت‏هاى دینى و ملى نوروز
در جامعه اسلامى
•ازجمله عوامل شكل دهنده فرهنگ هر ملتى، آداب و رسوم اجتماعى و باورهایى است كه به ‏صورت رفتارهاى اجتماعى و سنت‏ها پذیرفته شده و و مولفه‏هاى فرهنگ ساز هرجامعه ‏اى را شكل مى‏دهند.
این مولفه‏ ها ریشه در اعتقادات دینى، قومیتى، سرزمینى و آداب و رسوم اجتماعى هر قوم و ملیتى خاص دارند كه در اثر تعمیم رفتار به شكل باورها و آداب و رسوم فرهنگى نمایان مى‏ شوند. این آداب و رسوم به‏ دلیل ثمرات و نتایج اجتماعى، خانوادگى و فردى مثبت و ثمربخشى كه به همراه دارند، همواره از سوى افراد هرجامعه نكو داشته مى‏ شوند. ازجمله آداب و رسوم فرهنگ ایرانى توجه به نو شدن سال جدید و آغاز بهار طبیعت است كه از دیرباز در فرهنگ باستانى ایران به آن توجه شده و به ‏عنوان «عیدنوروز» جشن گرفته مى‏شود و با آداب و رسوم خاصى همچون تمیز كردن خانه، دید و بازدید از اقوام و خویشاوندان، رفتن به دامن طبیعت و توجه به حفظ و نگهدارى آن و مسائلى از قبیل همراه است.
پس از ورود دین مبین اسلام به سرزمین ایران، از آن‏جا كه دین اسلام همواره در جهت تعالى بخشى و هدفمند نمودن باورها و اعتقادات فرهنگى و اجتماعى بوده است، به آداب و رسوم فرهنگ ایرانى كه از ثمرات دینى و منافع معنوى نیز برخوردار بود، نیز توجه نموده و ضمن زدودن باورهاى نادرستى كه از پشتوانه عقلى و دینى برخوردار نبودند، به تحسین باورها و آداب و رسوم شایسته و ثمربخش توجه كرده و حتى آن‏ها را تحسین كردند. این باورها و نتایج ثمربخش، موضوعاتى است كه مى‏توان با توجه به آموزه‏هاى اسلامى بدان نظر داشته و به ارتقاء آن در جامعه اسلامى و بهره‏بردارى از فواید آن براى جامعه و نظام اسلامى اقدام نمود. چنان‏كه مقام معظم رهبرى به این ثمرات مهم توجه داشته و دلیل تداوم و ماندگارى این جشن باستانى در جامعه اسلامى ایران را استفاده از آن براى «معرفت، دین، معنویت، اخلاق اسلامى و نزدیكى به خدا» معرفى مى فرمایند.
V توجه به ابعاد معرفت بخش و معنوى نوروز با تامل در جلوه‏ هاى آفرینش‏
واقعه ‏اى كه بهانه عید قراردادن نوروز از ابتدا بوده است، نوشدن طبیعت همراه با آغاز فصل بهار و دگرگونى جهان طبیعت و رویش و نوزایش آن است؛ مسأله‏ اى كه نشان از قدرت بى‏ منتهاى خالق هستى در خلق موجودات و اشاره به حیات دوباره آن‏ها پس از نابودى است. نشانه‏اى عینى از واقعه ‏اى كه در عالم معاد باید براى انسان به ‏صورت حتمى رخ دهد و انسان بعد از ممات در عرصه عالم آخرت، حیاتى دوباره اما ابدى و لایزال را كسب كند. اما مسأله معاد، موضوعى است كه انسان همواره به‏ دلیل قرارگرفتن در عالم مادیات دنیایى، همواره از آن غفلت كرده و توجه نمى‏ كند و به‏ همین‏ دلیل نیز دچار ابتلائات دنیایى مى‏ شود.
اما توجه به این جلوه از عالم طبیعت این ثمره را به همراه دارد كه انسان را به تفكر در عالم هستى و مبدا و معاد وادار مى‏ كند و اگر انسان جویاى حقیقت باشد، با فطرت خداشناسانه خود راه درست و صراط مستقیم را مى‏ پیماید. این همان نشانه ‏اى است كه در قرآن بدان توجه داده شده و بهترین شاهد عینى بر اثبات برهان خداشناسانه «نظم» در عالم خلقت است. چراكه گردش فصول طبیعت و آمدن منظم روزها و شب‏ها پس از دیگرى و جلوه ‏هاى زیباى آن، همگى نشان از خالقى حكیم و قادرى متعال دارد. خداوند در قرآن به این نشانه ‏هاى زیباى آفرینش اشاره نموده و آن‏را نشانه ‏اى از وجود خود عنوان مى‏كند: «وجعلنا اللیل والنهار ءایتین فمحونآ ءایة اللیل وجعلنآ ءایة النهار مبصرة… ولتعلموا عدد السنین والحساب وكل شى ء فصلنه تفصیلا؛ ما شب و روز را دو نشانه توحید و عظمت خود قرار دادیم سپس نشانه شب را محو كرده، و نشانه روز را روشنى بخش ساختیم تا (در پرتو آن،) فضل پروردگارتان را بطلبید (و به تلاش زندگى برخیزید)، و عدد سال‏ها و حساب را بدانید و هر چیزى را به‏ طور مشخص و آشكار، بیان كردیم.» (اسرا/۱۲) به ‏همین‏ دلیل تمامى آفرینش نشانه ‏اى از خلقت خداوند براى كسانى است كه تامل و ادراك حقیقت را داشته باشند: «ان فى خلق السموت والارض واختلف الیل والنهار لایت لاولى الالبب» (آل عمران/۱۹۰)
به ‏همین‏ دلیل نوروز كه با سفر و گشت و گزار در عالم طبیعت همراه است، بهترین فرصت براى تامل در آیات و نشانه‏ هاى خلقت است تا در وجود انسان «تحول» به بهترین حالات و احوال كه همان خداشناسى و خودشناسى و معادشناسى است، تحقق یابد و حركتى به‏ سوى تعالى معنوى و روحى را فراهم سازد و به حقیقت دعاى آغاز سال نو، اجابت گردد كه از خداوند متعال مى‏خواهیم «حول حالنا الى احسن الحال.»
تحولى كه به فرموده مقام معظم رهبرى لازمه هر حركت بزرگى است و «انسان اگر بخواهد در وضعیت جامعه خود، كشور خود و زندگى خود، تحوّل ایجاد كند، باید این تحوّل را در خود آغاز كند - تحوّل اخلاقى، تحوّل درونى، رفتن به‏ سوى صفا و انسانیت، عبودیت پروردگار و تسلیم در مقابل اراده خداوند عالم و آفریننده هستى - كه این تحوّل، سعادت انسان‏ها را متضمّن است.»
در روایتى كه صریحاً به كلمه «نوروز» اشاره شده است این منظور یعنى جنبه معرفت بخشى و تحول آفرینى آن با اشاره به وقایع خاص و تأثیرگذارى كه در آن روز رخ داده و در سرنوشت عالم اثرگذار است، اشاره شده است تا مومنان به این روز با دید بصیرت و معرفت نگاه كنند.
معلّى بن خنیس نقل مى‏كند كه در نوروز نزد امام صادق(ع) بودم، فرمود: «امروز را مى‏شناسى؟ گفتم روزى است كه ایرانى‏ها بزرگش دارند و به هم هدیه دهند. فرمود: به كعبه‏اى كه در مكه است، این شیوه براى امرى است دیرین كه تفسیرش كنم برایت تا بفهمى… فرمود: در نوروز بود كه خدا از بنده‏ هایش پیمان گرفت او را بپرستند و شریك با او نیاورند، نوروز همان روزى است كه پیغمبر(ص) براى امیرالمؤمنین(ع) در غدیر خم بیعت گرفت و اقرار به ولایت او كردند، و خوشا بر آن‏كه بدان ثابت ماند، واى بر آن‏كه آن‏را بشكند، و روزى است كه رسول خدا(ص) على(ع) را به وادى جن فرستاد تا از آن‏ها پیمان ستد، و روزى است كه به اهل نهروان پیروز شد و ذو الثدیة را كشت، و روزى است كه قائم ما خاندان ظهور كند با كارگزاران و خدایش به دجّال پیروز گرداند و او را بر كناسه كوفه بدار زند، هیچ نوروزى نیاید جز آن‏كه ما در آن توقع فرج داریم، زیرا آن از روزهاى ما است كه ایرانیان آن‏را نگه داشتند و شما آن‏را گم كردید.» (ر. ك: آسمان و جهان، ترجمه كتاب السماء و العالم بحار، ج‏۳، ص‏۱۰۲)